سالها پیش، تمامی خودروها دارای دندههای دستی (Manual Gear) بودند. در آن زمان، تعویض دنده و هر چیز مرتبط با آن، جزء جدا نشدنی و لاینفک رانندگی خودرو در شهر و جاده بود. دندههای دستی، مشکلات خود را نیز داشتند. اما با پیشرفت تکنولوژی، نوع جدیدی از گیربکس خودرو و به دنبال آن دنده، به نام دنده اتوماتیک یا همان اتومات (Automatic Gear) به وجود آمد. از آنجا که این دنده جدید است، باید رانندگی با دنده اتوماتیک را فرا گرفت. خصوصا این که در دورههای آموزش رانندگی برگزار شده، رانندگی با دنده اتوماتیک جایی ندارد، یادگیری آن را پراهمیتتر میکند تا رانندگان هیچ مشکلی با این نوع خودروها نداشته باشند. در این پست از سایت آیین نامه رانندگی، رانندگی با دنده اتوماتیک را بررسی خواهیم کرد.
تفاوت دنده اتوماتیک و دستی در چیست؟
در ابتدای کار، بهتر است کمی درباره ساختار و کارکرد هر کدام از مدلهای دنده و گیربکس خودرو بدانیم. دانستن در این باره، به کارکردن بهتر با آن کمک شایانی خواهد کرد.
بیایید با خودروهای دنده دستی شروع کنیم. در این خودروها، موتور مسئول تولید نیروی محرکه است. این نیرو در ابتدای کار، با سوختن سوخت درون خود موتور ایجاد میشود. اما کار تمام نشده است، زیرا نیروی محرکه موتور نیازمند منتقل شدن به چرخهاست. اما مشکلی وجود دارد. آن مشکل این است که اگر نیروی تولید شده توسط موتور خودرو را مستقیما به چرخها متصل کنیم، خودرو در محیطی صاف به خوبی حرکت میکند، اما در سربالایی و سرپایینی چه؟ در سربالایی و سرپایینی نیاز داریم تا این نیروی تولید شده کنترل و قدرتمندتر شود تا ماشین را به خوبی به پیش براند. همچنین این کنترل در سرعتهای بالا و پایین نیز نیاز است.
به همین علت، بعد از موتور، محفظهای به نام جعبه دنده قرار گرفته است. نیروی موتور به جعبه دنده منتقل میشود. دندههای مختلف، نیرو را سرعتی یا قدرتیتر میکنند و سپس به چرخها انتقال میدهند. در خودروهای دنده دستی، تصمیم گیری درباره اینکه در چه شرایطی، چه دندهای از جعبه دنده یا همان گیربکس استفاده شود، کاملا به عهده راننده است. پس راننده مجبور است مدام با توجه به شرایط محیط، جاده و سرعت، دنده را تغییر دهد و با حرکت هماهنگ سازد.
اما در خودروهای دنده اتومات، این مشکل از بین رفته است. در این خودروها، گیربکس بدون نیاز به دخالت راننده عمل تعویض دنده را انجام میدهد. این عمل به سادگی و با توجه به سرعت و متغیرهای دیگر صورت میپذیرد. در نتیجه، احتمال خطای راننده نیز کمتر خواهد بود.
ساختار دنده اتومات در خودرو و حالتهای دنده
وقتی صحبت از دنده خودکار یا همان دنده اتومات میشود، برخی افراد تصور میکنند که احتمالا در این ماشینها، فقط دو دنده در دسترس راننده است: دنده جلو و عقب! در حالی که این تصور، اشتباه است. در واقع حالتهای بیشتری روی دنده دیده میشود که راننده میتواند آن را تغییر دهد. این حالتها چیستند و هر یک چه کاربردی دارند؟
- حالت N یا همان خلاص (Neutral): این حالت که در تمامی خودروهای دنده اتومات وجود دارد، به معنی دنده خلاص است که برای هر راننده ای آشناست. در صورتی که دنده را روی این حالت قرار دهید، ماشین روی هیچ دندهای نیست. مثلا در حالتی که در پمپ بنزین منتظر هستید و میخواهید برای چند دقیقه کوتاه توقف کنید. در این حالت ماشین پارک نشده و خاموش نیست.
- حالت D یا همان Drive: این مد از دنده، برای رانندگی استفاده میشود. هنگام راه افتادن ماشین باید دنده را روی حالت D بگذارید. در واقع، تمام دندههای 1 تا 5 خودروهای عادی، در این حالت D خلاصه شده است.
- حالت P: حرف P مخفف Park است. مشخصا این حالت در زمانی استفاده میشود که میخواهید خودرو را پارک کنید. قبل از استفاده از آن نیز، ترمز دستی را کشیدهاید.
- R یا همان Reverse: این دنده در خودروهای دارای دنده دستی هم وجود دارد. R به دنده عقب معروف است. همان طور که میدانید، برای عقب رفتن از این دنده استفاده میگردد.
- حالت S در برخی خودروها: اما علاوه بر حالات بالا، فقط برخی از خودروهای موجود در بازار، حالتی به نام S نیز دارند. حرف S مخفف Sport است. این دنده معمولا در ماشینهای گران قیمت و سطح بالا یافت میشود. در حالت S میتوان با شتاب بالا حرکت کرد.
روش و آموزش رانندگی با دنده اتوماتیک
حال که مقدمات را پشت سر گذاشتیم و ویژگیهای اساسی و حالات مختلف این نوع از دنده خودرو را معرفی کردیم، میتوانیم به آموزش رانندگی با آن بپردازیم.
در ابتدا، در حالتی که خودرو روی دنده خلاص یا پارک است، از بالا نبودن ترمز دستی اطمینان حاصل کنید. در خودروی معمولی، در این مرحله باید با گرفتن کلاچ، دنده را جای گذاری کنید و سپس با بالا آوردن آرام کلاچ و گاز دادن همراه با آن، خودرو را راه بیندازید. اما این مراحل در خودروی اتوماتیک وجود ندارد، زیرا اصولا پدال کلاچی وجود ندارد! تنها کافی است بعد از پایین بودن ترمز دستی، دنده را در حالتی که میخواهید (برای حرکت به جلو D و برای حرکت به عقب R) قرار داده و گاز دهید. با گاز دادن به آرامی، بدون نیاز به اعمال اضافی، خودرو به سادگی شروع به حرکت خواهد کرد.
بنابراین رانندگی با دنده اتوماتیک بسیار ساده است و پیچیدگی خاصی ندارد. اما موضوع مهمی که وجود دارد، نحوه قرار گیری پاهای راننده است. خصوصا با توجه به اینکه کلاچ دنده وجود ندارد و ممکن است برخی افراد، به رانندگی با خودروی دستی عادت کرده باشند.
در خودروهای عادی، باید یکی از پاها روی کلاچ باشد و پای دیگر بسته به شرایط، روی کلاچ گاز و ترمز حرکت و تغییر کند. اما در خودروی اتومات، نیازی به پای چپ که کنترل کننده کلاچ میباشد نیست. در این نوع از خودروها، صرفا باید پای راست خود را روی پدال گاز و ترمز داشته باشید. محلی نیز در سمت چپ برای استراحت پای چپ قرار داده شده است. نکته مهم که باید به آن دقت کرد این است که برای رانندگی با دنده اتوماتیک به هیچ وجه نباید یکی از پاها را روی گاز و دیگری را روی ترمز قرار داد.
پارک کردن خودروی دنده اتومات و کنترل در شیب
در قسمت قبلی، روش رانندگی با دنده اتوماتیک را بررسی کردیم. فهمیدیم که صرفا با قرار دادن دنده روی حالت D و گاز دادن، بدون نیاز به عمل اضافی، ماشین حرکت خواهد کرد. حال باید پارک کردن آن را نیز بررسی نماییم.
ابتدا نگاهی به خودروهای دنده دستی بیندازیم. در خودروهای معمولی دستی، پس از پارک کردن و توقف کامل خودرو، باید ابتدا دنده را در حالت خلاص قرار داد و سپس ترمز دستی را بالا کشید. در این مرحله میتوان خودرو را خاموش کرد و برای جلوگیری از به عقب رفتن احتمالی ماشین در سرازیریها، دنده را روی یک دنده سنگین (1 یا 2) قرار داد.
اما در خودروهای اتوماتیک، وقتی ماشین به طور کامل متوقف شد، ابتدا نیاز است تا بعد از پدال ترمز، ترمز دستی بالا کشیده شود. بعد از اینکه ترمز دستی به طور مطمئنی بالا کشیده شد، دنده به حالت P یا همان پارک میرود و سپس خودرو خاموش میشود. در این انواع، نیازی به عمل دیگری وجود ندارد. در واقع دنده P همان کار قرار دادن خودرو در دنده یک یا دو روی ماشینهای معمولی را انجام میدهد. نیازی هم نیست که ابتدا خودرو خاموش شود و سپس دنده را در حالت P قرار دهید، بلکه روش کار بالعکس است.
مورد دیگری که درباره رانندگی با دنده اتوماتیک وجود دارد، کنترل آن در شیبهاست. در برخی خودروها، علاوه بر سه حالت D، P و R، دو حالت دیگر هم با عنوان 1 و 2 تعبیه شده است. کاربرد آن در شیبهای تند است. در واقع در صورتی که در یک سربالایی تند باشید، میتوانید به جای استفاده از حالت D، خودرو را در حالت 1 و یا 2 قرار دهید تا دنده سنگینتر شود. حالت 1 و 2 از دنده سنگین در D قدرتمندتر است و امکان کنترل و مدیریت راحتتری فراهم مینماید.
خودروی آزمون شهری رانندگی اتوماتیک است یا دستی؟
میدانید که تمام خودروهایی که از آنها برای آموزش و آزمون در پروسه آموزش رانندگی استفاده میشود یکسان نیستند. به طور مثال، انواعی از پراید، تیبا و حتی ساینا در این فرآیند در آموزشگاههای مختلف استفاده میشود. حال ممکن است برای افراد شرکت کننده در آزمون این سوال به وجود بیاید که آیا نیازی به یادگیری رانندگی با دنده اتوماتیک و تمرین کار با آن به منظور آمادگی آزمون شهری هست یا خیر.
باید بگوییم که در حال حاضر، تمامی خودروهای استفاده شده برای آموزش و آزمون رانندگی پایه سوم در سراسر کشور، دستی هستند. دقت کنید که این موضوع صرفا به علت کمبود امکانات نیست. بلکه در بسیاری از کشورها نیز برای آزمون و آموزش از خودروهای دنده دستی و معمولی استفاده میشود. دلیل آن این است که رانندگی با دنده دستی، پیچیدگی و سختی بیشتری نسبت به دنده اتوماتیک دارد. همچنین یادگیری آن کمی دشوارتر است. علاوه بر این، فردی که بتواند با ماشین معمولی (دنده دستی) رانندگی کند، قطعا رانندگی با دنده اتوماتیک نیز برای او سخت نخواهد بود.
پس برای آزمون گواهینامه پایه سوم، نگران دنده اتوماتیک نباشید. صرفا با دنده دستی تا جایی که میتوانید تمرین کنید و روی آن مسلط شوید. میدانید که تعویض دنده و آشنایی با آن، یکی از مهمترین مواردی است که افسر از شما انتظار دارد. البته باید در نظر داشت که به علت اتوماتیک بودن بسیاری از اتوبوسهای جدید، در آزمونهای پایه یک در بخش اتوبوس، ممکن است از خودروی اتوماتیک استفاده شود. گرچه این موضوع کاملا متفاوت با گواهینامه پایه سوم است.
نکات مهم و اشتباهات متداول در استفاده دنده اتوماتیک
همان گونه که گفتیم، بسیاری از افراد، یادگیری خود را با استفاده از دندههای دستی تکمیل کردهاند و آشنایی کمتری با رانندگی با دنده اتوماتیک دارند. به همین علت، برخی اوقات شاهد انجام اعمال توسط رانندگان هستیم که به شدت به خودرو آسیب وارد میکند و هزینه تعمیر آن نیز سرسام آور است. به همین علت، برخی از این اشتباهات و نکات مهم را در ادامه معرفی میکنیم.
تغییر دنده حین حرکت
این مورد بالاخص برای افرادی پیش میآید که به تازگی خودروی اتوماتیک خریداری کردهاند. دقت کنید که نباید حین حرکت، چه در جادههای خارج شهری و چه درون شهر، دنده را عوض کرد (مگر اینکه قصد استفاده از دنده 1، 2 و یا S داشته باشید). مثلا برخی افراد عادت کردهاند که با دیدن سرعت گیر، دست را به سمت دنده برده و آن را سنگین کنند. انجام این عمل و تغییر از D به P مساوی است با ورود آسیب جدی به گیربکس و حتی بعضا شکستن دنده درون آن.
استفاده درست از پاها روی پدالها
شاید این موضوع ساده و ابتدایی به نظر برسد، اما طبق تجربه حیاتی و خطرساز است. به هیچ وجه نباید یک پا را روی ترمز و دیگری را روی گاز قرار داد. صرفا حین رانندگی از پای راست خود برای دو پدال استفاده کنید و دیگری را استراحت دهید.
تقدم دنده بر ترمز دستی حین پارک
قبلا هم گفتیم که وقتی قصد پارک کردن دارید، ابتدا وقتی ماشین روشن است، دنده را در حالت P قرار دهید و سپس ترمز دستی را بالا بکشید. نباید طبق عادات قدیمی، ابتدا خودرو را خاموش کرده و سپس آن را به دنده P هدایت نمایید!
عدم تغییر دنده در سرعتهای پایین
بدیهی است که رانندگان خودروهای دستی در سرعتهای پایین، مثلا در ترافیک سنگین و طولانی، مدام مجبور به تغییر دنده هستند. اما دقت کنید که این موضوع در استفاده از دنده اتومات صدق نمیکند! شما در سرعتهای پایین نباید کار خاصی انجام دهید! صرفا از پدال گاز و ترمز استفاده کنید. بقیه اعمال به شکل خودکار انجام خواهد شد.
تعمیرات و نگهداری بهینه این نوع خودروها
در قسمتهای قبلی این مطلب، با ویژگیهای مختلف دنده اتوماتیک آشنا شدیم. درست است که استفاده از آن و رانندگی با خودروهای اتومات به مراتب راحتتر از دنده دستی است، اما به هر حال، مواردی وجود دارد که باید به آنها نیز دقت کرد. به طور مثال، احتمال استهلاک در ماشینهای اتوماتیک هم وجود دارد. اما با توجه به پیچیدگی تعمیرات آن، هزینه تعمیر بالاتر است. پس بهتر است که حین رانندگی، از مواردی که میتواند به خودرو آسیب وارد کند اجتناب کنیم. در ادامه برخی از این نکات را بررسی میکنیم.
نکات و مواردی وجود دارد که اکثر رانندگان با آن آشنا هستند. مثلا گاز دادن درجا که بسیاری از افراد عادت به آن دارند، برای خودرو مضر است و باعث مستهلک شدن آن میشود. همچنین تغییر روغن و بررسی سطح روغن به صورت دورهای با گیج روغن عمل مهمی است که باید انجام داد. سرویسهای دورهای نیز به جلوگیری از مشکلات کمک خواهد کرد. مورد دیگری که وجود دارد این است که در سرازیریها نباید دنده را روی حالت N یا همان خلاص قرار داد. این کار علاوه بر خطر آفرین بودن، باعث مشکلات داخلی نیز میشود. همچنین دقت کنید که در خودروهای اتوماتیک، بهتر است در توقفهای کوتاه مانند پشت چراغ قرمز، دنده را روی خلاص نگذارید.
علاوه بر موضوعات ذکر شده، حین حرکت به هیچ وجه اشتباها دنده را از D به P یا R تغییر ندهید. قبل از اینکه ترمز دستی را بکشید، دقت کنید که دنده روی P قرار گرفته باشد. همچنین سعی کنید که هیچ وقت به شکل ناگهانی و یکباره سرعت را افزایش ندهید. جلوگیری از رسیدن دور موتور به محدوده قرمز مشخص شده نیز از موارد دیگری است که به حفظ سلامت خودرو کمک خواهد کرد. دانستن چند راهکار خرابی خودرو در جاده نیز خالی از لطف نخواهد بود!
جمع بندی و سخن آخر
در این پست از وب سایت آیین نامه رانندگی، موارد مهمی را درباره رانندگی با دنده اتوماتیک معرفی و بررسی کردیم. همچنین موضوعاتی درباره سلامت و نگهداری از خودرو و دنده اتومات و همچنین اشتباهات متدوال استفاده از آن را بیان کردیم.
برای جمع بندی، میتوان گفت که خودروهای خودکار یا همان اتوماتیک، نسل جدیدی از ماشینهای معمولی دارای دنده دستی هستند. حین رانندگی با این مدل خودروها، نیازی نیست تا راننده مدام در حال تعویض دنده باشد. این عمل به شکل خودکار توسط گیربکس صورت میگیرد. به طور کلی، رانندگی با این مدل دنده بسیار سادهتر از دنده دستی است و پیچیدگیهای آن را ندارد. اما همان طور که گفته شد، باید این نکته را مد نظر داشت که در عین سادگی، حساسیت خودروهای اتومات نیز بالاتر است. به همین علت، باید موارد ذکر شده را برای حفظ سلامت و جلوگیری از استهلاک قطعات رعایت کرد.
آیا شما تجربه رانندگی با خودروی اتوماتیک را داشتهاید؟ به نظر شما، این ماشینها در قیاس با خودروهای دنده دستی چه مزایا و معایبی دارند؟ ترجیح شما کدام است؟ با کدام نوع از دنده و خودرو راحتتر هستید؟ حتما نظرات خود را با ما و دیگر مخاطبان در میان بگذارید!